Sunset Boulevard - recensie

Een tijdloze verwijzing naar het dubbelzinnige Hollywood.

Sunset Boulevard wordt door vele historici en filmjournalisten omschreven als de essentiële film over Hollywood. Cineast Billy Wilder werkte met co-scenarist en producent Charles Brackett aan een film die de leegte en oppervlakkigheid van Hollywood toonde. Gloria Swanson speelt Norma Desmond, een filmactrice die sinds twee decennia geen rol van betekenis meer speelt in de glansrijke heuvels van Los Angeles. Desmond leeft samen met haar volgzame bediende Max (Erich von Stroheim) in een gotisch paleis aan Sunset Boulevard. Daar werkt ze aan een hoogdravend script. Door een bijzonder samenkomst van omstandigheden ontmoet ze de getroebleerde schrijver Joe Gillis (William Holden). Gillis' carrière zit in het slop. Hij gaat aan Norma's script werken, en wordt daarmee het levende voorbeeld van Desmonds hernieuwde hoop op een samenwerking met haar nestor, de grote Amerikaanse filmregisseur Cecil B. DeMille. DeMille speelde overigens zichzelf, net als Buster Keaton. Desmond lijkt zich niet te realiseren dat ze een deel van haar vervlogen beroemdheid dankte aan haar schoonheid, ze is een vervallen Venus van Milo. Haar constante staat van ontkenning leidde tot drie huwelijken en nu smacht ze naar Gillis, die op zijn beurt toenadering zoekt tot de piepjonge Betty Schaefer (Nancy Olson).

Billy Wilder is een van de meesters van hetcontinuity system: het systeem waarmee hij allerlei 'verdachte' elementen in het plot wegpoetst. Als Gillis op de vlucht is voor twee deurwaarders die zijn auto in beslag willen nemen, dan belandt hij toevallig op de oprit van Desmonds kasteel. Wilder weet het zo te brengen, dat je als kijker gelooft dat er voor Gillis maar één uitweg was. Zo heeft hij slechts enkele minuten nodig om de kijker te overtuigen van Gillis' motivatie. Hij zit op zwart zaad, en kan bij Desmond schaamteloos bijverdienen.

Wilder laat niets aan het toeval over. Daarin ligt zijn schrijftalent. Hij werd en wordt juist daarvoor geroemd. Samen met Brackett (en D.M. Marshman Jr.) won hij de Oscar voor beste script. Zijn fantasie en inlevingsvermogen komen onder andere tot uiting in de dialogen, die rijkelijk zijn gevuld met metaforen. Zo laat Wilder zijn personage Norma Desmond meermaals terugblikken op haar gloriedagen: "There once was a time in this business when we had the eyes of the whole world! But that wasn't good enough for them, oh no! They had to have the ears of the whole world too. So they opened their big mouths and out came talk. Talk! TALK!"

Sunset Boulevard loopt over van dergelijke verwijzingen. Gloria Swanson was, net als haar personage, haar hoogtepunt al jaren voorbij. Swanson moest het doen met het presenteren van een talkshow in New York. Hetzelfde gold voor Eric von Stroheim. Hij kon het geld wel gebruiken, andere redenen om de butler van Desmond te spelen had hij niet. Alhoewel hij Wilder wel trachtte te helpen met de regie. De vernedering die zijn personage doorstond, liep synchroon met zijn eigen leven. Een groots regisseur (Greed, 1924) moest ineens genoegen nemen met een bijrol. Deze symbiose tussen de twee personages komt prachtig tot uiting in de scene waarin Desmond kijkt naarQueen Kelly (1929) met Swanson in de hoofdrol. Deze film kwam pas uit in 1966. Erich von Stroheim zou aanvankelijk de regie op zich nemen, maar werd al snel ontslagen. Gek genoeg was het Von Stroheim’s idee om deze vertoning in de film te verwerken.

Zo is Billy Wilder’s film een toonbeeld van ironie. Zijn verhaal en visualisatie over het verval van een actrice was een van de eerste dramafilms waarin een instituut (het studiosysteem) werd bespot. Er waren komedies en musicals geweest waarin Hollywood op de hak werd genomen, maar inSunset Boulevardwas de toon zwaarmoedig en de sfeer indringend. Er werd wel eens gesuggereerd dat Wilder zijn cynische blik had gehaald uit zijn eigen verleden als danser in Berlijn. Hij was gevlucht voor het naziregime en de samenleving na de Tweede Wereldoorlog beangstigde hem.

Maps To The Stars

Wilder’s cynisme bleek een inspiratiebron. Gelijkgestemde films alsThe Bad and The Beautiful(1952) en The Barefoot Contessa(1954) volgden. Dichterbij het heden zijn er gelijkenissen te constateren tussen bijvoorbeeldThe Player(1992) van Robert Altman. Altman’s film, waarin plotideeën worden gepitcht, bevat dezelfde soort ironie als Wilder’s film. David Lynch waagde zich aan een eerbetoon aan het verval van Hollywood. InMulholland Drive(ook een straat, niet geheel toevallig) worden de droom die Hollywood poogt te zijn door Lynch uiteen gereten. Óók het onlangs verschenenMaps To The Starsvan David Cronenberg hanteert een cynische blik.

Het script vanSunset Boulevardis niet invloedrijker dan de vorm waarin Wilder zijn onderwerp goot. Wilder stelde Hans Dreier en John Meehan aan. Zij waren ervaren art directors die de set inrichtten, geïnspireerd door de gotiek. De gigantische woonvertrekken symboliseren de leegte in Desmonds bestaan. Ze omringt zich met foto’s en meubilair dat al enige tijd niet is afgestoft. In haar paleis schijnt amper licht naar binnen. Licht dat wel naar binnen schijnt creëert allerlei wonderlijke motieven. Desmonds woning is een cel, een nachtmerrie, waar ze niet uit lijkt te komen.

Het was niet uitsluitend de inrichting van de mise-en-scène die Wilder’s concept onderschreef. Zijn keuze voor een non-lineaire narratief memoreert aan Orson Welles'Citizen Kane(1941). Wilder koos er net als Welles voor om zijn film te openen met een scene waarin hij de dood van de protagonist aankondigt. Wilder’s cameraman John F. Seitz bedacht het ontzettend inventieve onderwatershot, waarin we Gillis’ stoffelijk overschot zien drijven. De kijker werd meteen meegesleurd in het verhaal. Mede dankzij de merkwaardige narratie bij deze scenes. Gillis (Holden) blikte, als overleden persoon, terug op die verbazingwekkende passage uit zijn leven.

All About Eve

Wilder’s beelden werden vergezeld door frisse jazzy bepop, van de hand van Frans Waxman. Waxman leek het perfecte tempo en teneur te hebben gevonden. Hij won, net als Dreier en Meehan (mise-en-scène) een Oscar. Recensies uit die tijd onthullen datSunset Boulevard destijds al op waarde werd geschat. Tijdens de Oscars verloor Wilder uiteindelijk de belangrijkste awards aanAll About Eve(1950). Bijna 65 jaar later zijn de rollen omgedraaid.

Sunset Boulevard vertegenwoordigt net als talloze andere films uit Wilder's genre (Double Idemnity,The Apartment) de grandeur van Hollywood. Het is een film in een film. Een film over film. Het is vergelijkbaar met hoe Jean-Luc Godard inBande À Part (1964) het publiek laat herinneren dat ze in een bioscoopzaal zitten, of hoe Dziga Vertov inThe Man With The Movie Camera(1929) zijn camera’s filmt om het publiek te laten weten dat alles een constructie is. Wilder’s film is een typisch gevolg van het modernisme. Verschillende studiobazen van Paramount waren allesbehalve content met de wijze waarop Wilder hun wereld in beeld bracht. Sunset Boulevard is in 2012 op blu-ray verschenen en verschijnt vanaf donderdag gerestaureerd en wel in de bioscoop. De film verschijnt dus in een nieuwe gedigitaliseerde vorm, al gaat de charme van deze nitraatfilm, de laatste in haar soort, zo wel enigszins verloren.